Кшыштаф Занусі: Я чакаў, што Беларусь блізкая па духу з Расіяй, але зразумеў, што памыляўся

Пра мастацтва і эміграцыю

Мадэраваў дыскусію Ігар Кулей — журналіст і адзін з кіраўнікоў тэлеканала «Белсат». Пачалася сустрэча з актуальнай для многіх беларускіх творцаў тэмы — эміграцыі. Ці можна рабіць творчыя працы на чужыне на карысць сваёй краіны?

Занусі: У развітых грамадствах, асабліва ў больш прагрэсіўных палітычных краінах, мы назіраем з’яву масавай эміграцыі, якая прасочваецца на працягу ўсяго XIX стагоддзя, як сярод палякаў, так і сярод прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцяў.

Многія з іх пакідалі свае Радзімы ў пошуках свабоды і лепшых магчымасцяў. Напрыклад, нашыя вялікія творцы, такія як Шапэн, Міцкевіч, Славацкі, знаходзіліся ў той перыяд у Парыжы. Але яны шмат зрабілі для Польшчы.

Кулей: То-бок, вы думаеце, калі казаць пра сучаснасць, гэтыя людзі будуць вяртацца? Я як журналіст гляджу на апытанкі сярод эмігрантаў з Беларусі, і яны, на жаль, несуцяшальныя: з кожным годам усё больш людзей дэкларуюць, што яны не вернуцца, нават калі ў Беларусі адбудуцца змены.

Занусі: Гэта непрадказальна. Некаторыя вернуцца, некаторыя застануцца. Многія адмовяцца ад сваіх перакананняў: усё ж такі з’явіцца шанец жыць на сваёй зямлі, у сваёй краіне, у сваёй культуры. Да таго ж магчымасць, каб перанасеці свой досвед, атрыманы ў эміграцыі, яна вельмі прыцягвае людзей. Я бачу, як шмат палякаў эмігравала, але многія вярнулася пасля 1989 года. І яны моцна паўплывалі на нашу рэальнасць.

Кулей: У беларускім грамадстве часта ўсплывае пытанне: ці варта заставацца ў краіне ці з’язджаць з яе? Калі на дадзены момант у чалавека няма непасрэднай пагрозы, але ёсць верагоднасць узнікнення такой пагрозы ў будучыні, то, магчыма, лепш застацца ў Беларусі? Гэта выклікае жорсткія спрэчкі.

У адным з вашых інтэрв’ю для ўкраінскага тэлеканала вы выказвалі думку, што людзі, якія з’язджаюць з краіны, аслабляюць яе.

Занусі: Ёсць людзі, у якіх няма выйсця, і трэба ім з’ехаць. Інакш яны не толькі б аслабелі, але яны проста могуць страціць жыццё або свабоду. Гэта залежыць ад індывідуальных абставінаў.

У кожным канкрэтным выпадку рашэнне будзе залежаць ад прафесіі, сацыяльнага статусу, здольнасцяў чалавека і таго, які ўклад і якую карысць ён можа прынесці краіне ў якасці эмігранта.

Адзін чалавек можа мець магчымасць рабіць нешта канкрэтнае, а другі можа не мець такіх магчымасцей і зрабіць менш. Таму я не прыхільнік падзелу на «правільныя» і «няправільныя» рашэнні. Абодва бакі могуць мець рацыю.

Чаму беларусы — іншыя?

Рэжысёр таксама падзяліўся ўражаннямі аб нашай краіне, у якой быў апошні раз некалькі гадоў таму.

Занусі: Я чакаў, што Беларусь блізкая па духу з Расіяй. Здавалася: людзі гавораць на рускай мове, маюць звычаі, лад грамадства, падобны на рускі, савецкі ... але потым я пачаў заўважаць дэталі, і зразумеў, што памыляўся.

Мне здаецца, што ў беларускім грамадстве людзі больш незалежныя, чым у расійскім. Я адчуваю, што тут кожны чалавек мае сваю ўласную прастору.

Так, беларусы адчуваюць сябе часткай вялікай абшчыны, але пры гэтым у іх ёсць больш індывідуальнай свабоды і самастойнасці. Гэты ўзровень індывідуалізму, які мне блізкі, у Беларусі вышэйшы, чым у Расіі, на мой погляд.

Пра культуру адмены

Кулей: Як вы ставіцеся да савецкага кіно?

Занусі: Вы ведаеце, па-рознаму. Былі, вядома, цудоўныя творы, нават прапагандысцкія. Напрыклад, Эйзенштэйн быў перш за ўсё прапагандыстам.

Для людзей, якія робяць рэкламныя ролікі, гэта проста ўзор. Таму што ён умеў маніпуляваць свядомасцю. Тут можна ўспомніць Лені Рыфеншталь, нямецкую прапагандыстку з велізарным талентам. Іх метады мантажу падобныя.

Але ў той жа час у Расіі быў Таркоўскі, чыя творчасць мела духоўны характар. У расійскім кінематографе ёсць працы, якія валодаюць такой духоўнай прасторай, хоць, вядома, цэнзура абмяжоўвае творчасць.

Кулей: А як вы ставіцеся да адмаўлення культуры, мастацтва? На прыкладзе адмаўлення савецкай культуры, затым адмаўлення расійскай, асабліва пасля пачатку вайны.

Занусі: Відавочна, што ёсць мастакі ў Расіі, якія падтрымліваюць вайну: вось іх бы я пазбягаў. Аднак гэта не азначае, што я перастаў слухаць Чайкоўскага або Пракоф’ева. Я буду працягваць атрымліваць асалоду ад іх музыкі. Пытанне тут не такое простае, як здаецца.

Кулей: Але дзе тая мяжа?

Занусі: Твор мастацтва варта аддзяліць ад біяграфіі яго стваральніка, паколькі шмат нядобрых людзей стваралі вялікія творы. Гэта нармальна.

Аднак, калі гаворка ідзе аб асабістых зносінах з жывым чалавекам, варта абдумаць, каго мы запрашаем да сябе дадому. Мы можам пачакаць, прыняць рашэнне праз некаторы час.

У нашыя дні мы можам ацаніць архітэктуру часоў Мусаліні або Гітлера. Нават тады, часам людзі рабілі цікавыя рэчы. Але мы можам гэта цяпер прызнаць толькі праз дзесяцігоддзі, калі няма небяспекі, што людзі натхняцца гэтымі ідэалогіямі.

Пра кіно: беларускае ды не толькі

Кулей: Калі б вы здымалі цяпер фільм пра сучасную Беларусь, што б вы не хацелі паказваць? А што хацелі б данесці да гледача, для якога б гэты фільм быў зняты?

Занусі: Я б не стаў здымаць такое кіно, бо гэта павінен рабіць нехта з Беларусі. Так, часам можна прыйсці ў госці і намаляваць партрэт гаспадара. Але ў гаспадара павінен быць свой партрэтыст.

Але мне б вельмі хацелася б паглядзець такое кіно. Я б раіў маім маладым калегам знайсці такую асобу, такога героя, які вылучаецца з натоўпу.

Ён не падобны на рускага, не падобны на паляка, не падобны на ўкраінца, не падобны на літоўца. Праз 10 хвілін фільма вы павінны сказаць: «Гэта можа быць толькі беларус».

Я б хацеў адчуць гэта і зразумець, чым ён адрозніваецца ад іншых, каб ён не быў падобны на Рэмба або Чапаева, і на ўсіх астатніх герояў, якія ўжо вядомыя з кіно. Таму што ён быў бы настолькі самабытны, што толькі беларус мог бы так адказаць, толькі беларус смяяўся б у той ці іншай сітуацыі. Тады гэта будзе добры фільм.

Кулей: Таксама маю пытанне ад аднаго з удзельнікаў: кажуць, што цяпер мала добрых сцэнарыстаў. Ці згодныя вы з гэтым? І калі так, то чаму, на ваш погляд? Што, на вашу думку, неабходна чалавеку, каб стаць добрым сцэнарыстам?

Занусі: Важна мець здольнасць да назірання. Мне даводзіцца чытаць велізарную колькасць сцэнарыяў, і часта я заўважаю, што іх аўтары сканцэнтраваны выключна на сваіх асабістых перажываннях, не звяртаючы ўвагі на навакольны свет.

Акрамя таго, неабходна мець сваё меркаванне. Калі чалавек не ўмее аналізаваць свет вакол сябе, то ён не здольны стварыць якасны сцэнар, таму што яму не хапае пачуцця добрага і дрэннага. Калі няма выразнага разумення гэтых паняццяў, сюжэт застаецца пустым і пазбаўленым сэнсу.

Мы імкнемся знайсці сэнс у жыцці праз гісторыі, якія мы расказваем. Той, хто ўмее знаходзіць сэнс у навакольным свеце, можа стаць добрым сцэнарыстам.

Важна разумець, што сюжэт павінен не толькі адлюстроўваць існаванне свету, але і валодаць глыбокім сэнсам. Сёння людзі ўсё больш праводзяць час перад экранам камп’ютара, і гэта часта перашкаджае ім развіваць назіральнасць і аналітычныя здольнасці, якія так важныя для сцэнарыста.

Таксама рэжысёр адзначае, што нестабільныя часы часта могуць стаць штуршком для новай творчай хвалі.

Занусі: Вайна ставіць нас перад незвычайнымі выпрабаваннямі і выклікае новыя эмоцыі і рэакцыі. Напрыклад, Украіна перажывае ваенные дзеянні, і гэта можа прыўнесці новыя тэмы і сюжэты ў кінематограф.

Мы ўбачым, які вопыт яны прынясуць свету і, магчыма, іх гісторыі стануць крыніцай натхнення для новых фільмаў. Разбурэнні, такія як вайна, часта спараджаюць новыя ідэі і перспектывы, якія да гэтага не былі заўважаныя.