Юры Хадыка: “У нас не было ніводных чэсных прэзыдэнцкіх выбараў. Нават у 1994 годзе!”

Чарговым “Госьцем на Свабодзе” напрыканцы тыдня быў намесьнік старшыні БНФ, доктар фізіка-матэматычных навук Юры Хадыка. Мы прапануем фрагмэнты гутаркі.

Іосіф Навумчык, Віцебск: “Пасьля выбараў прайшло ўжо два месяцы, але сапраўдныя вынікі па-ранейшаму не даведзеныя да людзей. Чаму так адбылося, і што ў гэтым напрамку робіць кіраўніцтва дэмакратычнай апазыцыі? Якое вашае бачаньне шляхоў кансалідацыі ўсіх тых, хто выступае супраць аўтарытарнага рэжыму?”

— Гэта была пародыя на выбары. Але пры ўсім тым прыкладна тыдзень назад зьявілася справаздача НІСЭПІ: 20-21 працэнт за Мілінкевіча, каля 7 працэнтаў за Казуліна, 4,5 працэнта за Гайдукевіча. Паўтараю: сапраўдных выбараў — змаганьня ідэалёгіяў, змаганьня этыкі нават (што спрабаваў зрабіць спадар Казулін) фактычна не адбылося.

Леанід Іванавіч, Менск: “Наш прэзыдэнт чэсна выйграў толькі першыя свае выбары, яшчэ ў 94-м...”

— А вось я ня згодны! Тады супраць Пазьняка змагаліся адразу дзьве каманды — і Лукашэнкі, і Кебіча. Яны мелі задачу не прапусьціць Зянона Станіслававіча ў другі тур. А каб мы здолелі тады аб’яднацца і правесьці кандыдата ад дэмакратаў далей, у двубой, то яшчэ б я паглядзеў ці выйграў бы Лукашэнка ў Пазьняка ці нават у Шушкевіча. Сапраўды чэсных, адкрытых выбараў у нас яшчэ ніколі не было!

Ганна, Лёзна: “Мне падабаецца, што вы прызнаяце магчымасьць перагавораў нават з уладамі. Але па якіх канкрэтна момантах? І ці ёсьць спадзеў на канструктыўнасьць такога дыялёгу?”

— Адсылаю вас, спадарыня Ганна, да апошняга пасланьня Лукашэнкі парлямэнту й народу: там столькі прамых і ўскосных згадак пра апазыцыю, што зразумела — яна стала рэальным фактарам беларускай палітыкі, зь якой трэба лічыцца. Сярод прычынаў хоць бы такая. Калі Крэмль рэзка ўздыме цэны на энэрганосьбіты, гэта можа пакласьці ўсю нашую прамысловасьць. У большасьці прадпрыемстваў Беларусі вельмі нізкая рэнтабэльнасьць, невялікія даходы... Таму ўраду трэба задзейнічаць усе рэсурсы грамадзтва.

Навумчык: Нам трэба шукаць кантакты з тымі людзьмі вэртыкалі, якія здольныя цьвяроза ацэньваць становішча. Я не да таго, што трэба ангажаваць чыноўнікаў, гатовых “здаць” сёньняшнюю ўладу — проста жыцьцёва важна мець кантакты з уладнымі структурамі. Інакш нічога не атрымаецца.

— Праблема яшчэ і ў нас: хто здольны шукаць і знайсьці тыя самыя кантакты?

Адам Зыль: “На маю думку адбываецца сыстэмнае, татальнае вынішчэньне беларушчыны, што стварае пагрозу сувэрэнітэту Беларусі. Сёньня ўнук прынёс летняе заданьне: што чытаць? Ніводнай беларускай кнігі! Дык мо папрасіць Расею паўтарыць амэрыканскі досьвед і зрабіць рэзэрвацыю для тых, хто хочуць застацца беларусамі?

— Амэрыка ўжо надакучыла: давайце спашлемся на Паўднёвую Афрыку — сыстэма апартэіду добра вядомая.

Зыль: “Я кажу так трошкі з паддзёўкай. Але пісьменьніку Ўладзімеру Арлову прапанаваў стварыць разам з вамі “Чорную кнігу Беларусі”. Каб людзі бачылі, што твораць зь ёю нашыя ўлады супольна з Расеяй. Гляньце, як дапамагае яна лукашэнкаўцам пляжыць бел-чырвона-белы сьцяг! Між тым расейскаму трыкалёру ўсяго трыста гадоў, ім шырока карысталіся падчас вайны ўласаўцы... І ўсё адно — таму пашана, а за наш і па галаве атрымаеш і ў турму сядзеш...”

— Аляксандар Лукашэнка фактычна нічога ня ведае пра сваю краіну, яе культуру і гісторыю. Можа і чуў нешта адным вухам, але ня больш таго. І ягоная палітыка, безумоўна, можа скончыцца аншлюсам.

Мікола Канаховіч, Пружаны: “Як кажуць, ня мне вам тлумачыць, што адраджэньне і захаваньне мовы — гэта галоўны, стратэгічны падмурак любой краіны, і тым больш для Беларусі. Адродзім і захаваем мову, дык дэмакратыя і незалежнасьць прыйдуць самі сабою. Канчаткова страціўшы мову, мы ўсе — нябожчыкі.

— БНФ яшчэ ў першай сваёй праграме напісаў: кожны чалавек у сваім прыватным жыцьці можа карыстацца любой мовай, якая яму зручная. Але дзяржаўнай павінна быць адна — беларуская. На ёй мусіць базіравацца адукацыя, дзяржаўная вэртыкаль, юрыспрудэнцыя і да т.п. Вось праз што палягае шлях да адраджэньня нацыянальнай культуры.

Уладзімер: “Дзяржаўная прапаганда запалохвае людзей, нібыта БНФ стане насаджаць беларускую мову...”

— Сёньняшняя расейская прэса піша: фронтаўцы меншыя цяпер нацыяналісты, чым Лукашэнка. Справа ж ня ў моўнай праблеме — можна быць і расейскамоўным шавіністам. Мова — абсалютна неабходны крок для адраджэньня нацыянальнай культуры. Я б браў прыклад з габрэяў. Да стварэньня ўласнай дзяржавы яны размаўлялі на мове той нацыі, да якой прыгарнуў іх лёс: па-расейску, па-нямецку, па-чэску... А як апынуліся на радзіме продкаў, у Палестыне, дык усе абавязкова ўведалі старажытную габрэйскую мову, якая не ўжывалася некалькі стагоддзяў. Гэта прыклад, які натхняе. Разумнымі, негвалтоўнымі мэтадамі мы ў стане адрадзіць родную мову як галоўны носьбіт беларускае культуры.

Ян Роман, Горадня: “Лябедзька, Вячорка, Бухвостаў гадамі ўзначальваюць партыі, рухі, а вынікаў асаблівых няма. Ці не павінны яны адыйсьці ад справаў? Лукашэнку трэцім тэрмінам папракаюць, а самі?

— Прымусовыя зьмены кіраўніцтва не нясуць ніякай карысьці. Тым больш няма ў названых вамі людзей двух-трох тэрмінаў старшынёўства за плячыма. Вінцук Вячорка лідэр БНФ з 1999 году, Анатоль Лябедзька яшчэ менш. Лёгка здаюць свае пасады ва ўмовах разьвітай дэмакратыі, высокай палітычнай культуры, калі ёсьць выбары.

Роман: “Лялькоў і Міхалевіч ў “Нашай Ніве” заявілі, што даюць свайму лідэру, Вячорку, роўна год на рашучыя перамены...”

— Справа ў тым, што Вінцук абсалютна чэсна выйграў выбары мінулай восеньню. А ведаеце, чым заканчваецца бунт на караблі? Альбо бунтаўшчыкоў вешаюць на рэях, альбо капітана... Я супраць такога роду выхаду зь любога крызысу. Яўнага ці прыдуманага. Толькі адкрытае, сэнсавае змаганьне можа прывесьці да зьмены лідэра. Па мне найбольш спрыяльная разумная палітычная дыскусія.

Роман: “Пасьля апошняга Палітсавету аб’яднаных дэмсілаў у мяне склалася ўражаньне, што замест руху маем справу цяпер з гэткім “дзьмухам”... Зноў нейкую “кампанію” прыдумалі гэтыя лідэры, якія даўно ўжо займаюцца прафэсійнай рэвалюцыйнай дзейнасьцю... І што прыкра, зараз у яе ўцягваюць і Мілінкевіча.

— Мне таксама не падабаецца некаторая нерашучасьць, непасьлядоўнасьць кіраўніцтва апазыцыйнай кааліцыі. Што да спрэчкі наконт назваў — “рух” ці “кампанія”, яна падаецца мне крышачку штучнай. Калі высьветлілася, што створаныя падчас выбарчай кампаніі рэгіянальныя штабы захоўваюць свой статус арганізацыйных цэнтраў, то якая розьніца ў фармальным назове працэсу?

Паколькі вы ўпарта кажаце пра перамены кіраўніцтва, мушу заўважыць: маеце права на ўласную думку і на ўласныя дзеяньні. Аб адным прашу: не рабіце гэтак, як кітайцы. Калі Мао Цзэ Дун выступіў з заклікам: “Агонь па штабах!” А потым Кітай дваццаць гадоў адмываўся ад таго агню. Так, крытыка — неад’емная прыкмета любой здаровай структуры. Ці можна падчас спрэчкі хапацца за чубы? Я нагадваю: у палітычнай культуры ёсьць свае межы.

Анатоль Сахаруша, Бярозаўскі раён: “Некалькі гадоў таму з партыі выключылі Вячаслава Сіўчыка, чалавека заўважнага. Але мяне тады не было дома і таму ня ведаю падрабязнасьцяў. А згадаў я гэта ў сувязі зь дзесяцігадовым юбілеем вашай сумеснай галадоўкі...”

— У любой структуры, якая мае перад сабой складаную і адказную мэту, найперш павінна быць дысцыпліна. Гэта ўнівэрсальнае патрабаваньне цалкам падыходзіць і да БНФ. Свае амбіцыі, прэтэнзіі на кіруючую ролю трэба рэалізоўваць толькі ў межах сяброўскіх адносін. На жаль, спадар Сіўчык грэбаваў гэтым элемэнтарным правілам.

Сёньняшнія ягоныя дзеяньні таксама пярэчаць агульнаму пляну дэмсілаў, а значыць, наносяць шкоду.

Уліцёнак: “Вас нават не спыняе актыўная спагада прыхільнікаў апазыцыі да спадара Вячаслава? Што, партыйная дысцыпліна вышэй за грамадзкія эмоцыі?”

—Я спачуваю і спадару Казуліну, які ў адрозьненьне ад Сіўчыка знаходзіцца не за мяжою, а ў Жодзінскай турме. Але калі вы спытаецеся, ці правільна ён сябе паводзіў, адкажу: слава Богу, што ягоная лінія не перашкодзіла аб’яднаным дэмакратам. Размаўляючы з Аляксандрам Уладзіслававічам, буду настойваць, каб тая адна партыя, што падтрымлівае яго, знайшла шлях да аб’яднанай кааліцыі. То бок я і яго, і Сіўчыка асуджаю ў палітычным пляне.

Сяргей Клепчанка, Берасьце: “Вы былі супраць таго, каб дэмакратычныя кандыдаты ішлі ўдвух, адвяргалі ўдзел спадара Казуліна, фактычна зьневажалі яго як палітыка. Але ж менавіта Казулін надаў асаблівую “пікантнасьць” маратону. Ці згодныя вы, што памыліліся?

— Згодны з ацэнкай: Казулін надаў “пікантнасьць” гэтаму самаму змаганьню. Але ў яго ня мелася аніякай канструктыўнай праграмы. У некаторым сэнсе тое была карысная дзейнасьць, накіраваная на выкрыцьцё амаральных паводзінаў спадара Лукашэнкі. Але гэта яшчэ не палітычная праграма.

Уладзімер Амосаў, Наваполацк: «У свой час у БНФ узьнік канфлікт пакаленьняў, я маю на ўвазе выхад з Фронту Паўла Севярынца. Хто, на ваш погляд, выйшаў пераможцам у ім? Вашае стаўленьне да Паўла?”

— Я паважаю кожнага чалавека, хто шчыра і аддана змагаецца за Беларусь, яе сувэрэнітэт. Павал — чалавек, які выклікае толькі павагу. І тое, што, скажам, мае погляды не заўсёды супадаюць зь ягонымі, гэта толькі ўпрыгожвае маладога пэрспэктыўнага палітыка. Але зь іншага боку, я, напрыклад, не лічу, што захапленьне Павала рэлігійнасьцю прыносіць асаблівую карысьць для сьвецкага ў сваёй аснове дэмакратычнага руху. Аднак гэта — яго шлях, і хай тая дарога прывядзе да посьпеху.

Алеся, Горадня: “У нас у Горадні гарадзкія ўлады адразу пасьля сьмерці Васіля Быкава пастанавілі ўсталяваць мэмарыяльную шыльду, прысьвечаную яму. Яе дагэтуль няма. А вось прафэсару-мэдыку днямі паставілі шыкоўную памятную дошку. Як Вы думаеце: калі справа ня ў грошах, навошта ўлады ўвогуле прымалі рашэньне наконт мэмарыяльнай шыльды Быкаву?

— Васіль Уладзімеравіч — наш нацыянальны гонар, адзін з найбольш выдатнейшых пэрсанажаў беларускай гісторыі. І тое, што ў вашай намэнклятуры ўзьнікла жаданьне паставіць помнік яму, гэта прыклад уплыву вялікай асобы на грамадзтва. А тое, што далей намераў ня йдзе, сьведчыць пра забарону зь Менску. Так што давайце разам змагацца за памяць Быкава.