Беседка
Руслан Гарбачоў

«Машэраў бярэ Брэжнева пад руку. Тут падскокваю я і бяру генсека з іншага боку»

Якое дзіўнае ўражанне рабіў Караткевіч пры знаёмстве, чым быў талентавіты Пазьняк у маладосці і якім самадурствам вылучаўся Машэраў – вядомы фотамастак Георгій Ліхтаровіч распавёў «Салідарнасці» пра свой лёс і сустрэчы са знакавымі постацямі.

Георгій Ліхтаровіч – аўтар некалькіх дзесяткаў фотаальбомаў, у тым ліку «Мінск», «Гродна», «Цытадэль Славы», «Траецкае прадмесце», «Добры дзень, Беларусь!»

– Пасля войска я ўладкаваўся ў Інстытут мастацвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. На працу мяне прымаў Пятро Глебка. Шмат цікавых людзей сустрэў там, шмат цікавых вандровак было. Працаваў з Валянцінай Нікіцінай. Неяк чую: яна выйшла замуж, стала Караткевіч. А ці той гэта Караткевіч? Той.

– Якое уражанне пісьменнік зрабіў на вас пры знаёмстве?

– Першае ўражанне было ў мяне даволі дзіўнае. На той момант было надрукавана «Дзікае паляванне караля Стаха» і «Чазенія». Апошняя мне вельмі спадабалася – па рамантычным настроі і ўзнёслым, шчымлівым каханні. І я, напэўна, уявіў Караткевіча героем «Чазеніі» Севярынам Будрысам, магутным атлетам.

І вось збіраецца сабантуйчык у сектары збора помнікаў. Я трохі спазніўся, пастукаўся паролем, мне адчынілі. Сеў з краю ля накрытых сталоў. Узнялі чаркі, а потым даюць слова Караткевічу. Гляджу: устае мужчынка, адзін плячук ніжэй, другі вышэй, трохі акруглы, трохі нязграбны, трохі з пузікам ужо. І неяк гэта так не супала з намаляваным у маёй галаве вобразам...

Безумоўна, я пасля смяяўся над сабой. Мы сталі аказвацца ў адных з ім кампаніях, я бываў у іх дома, і зразумеў, што Караткевіч цудоўны суразмоўца. Любую тэму мог падтрымаць з калёс і даць затраўку для іншай. Не магу сказаць, што мы з ім сябравалі, але бачыліся, дзякуй богу, шмат. Цяпер кусаю лакаткі, думаю, што можа і мала да іх заходзіў: і тое не спытаў, і тое не выказаў...

Дарэчы, у яго на сцяне мой здымак вісеў. У 1969 годзе на Берасцейшчыне падчас нашай першай экспедыцыі па збору помнікаў зрабіў кадр пра царкву ў вёсцы Дубок. Сонца сядала і прабівалася да царквы скрозь крыжы. Падыходзіць да мяне Валянціна Браніславаўна: можаш мне надрукаваць гэты кадр буйным памерам?

Аказалася Караткевіч зайшаў да яе ў лабараторыю, дзе рабілі анатацыі да здымкаў, убачыў гэты кадр і захацеў яго займець.

– Смерць Валянціны Браніславаўны ад анкалогіі стала нечаканасцю?

– Анкалогія нечаканай не бывае. Калі яна адыходзіла, Караткевічу вельмі кепска было. Бывае жонка і жонка, а без Валянціны Браніславаўны, магчыма, напоўніцу і не здарыўся б той Караткевіч, якога мы ведаем. Адносіны ў іх былі цудоўнымі. Хаця маглі і папікіравацца. Валянціна Браніславаўна жартам называла яго «чорным аспідам» (ядавітай змяюкайС. ).

– Уладзімір Сямёнавіч пайшоў з жыцця праз год пасля жонкі.

– Безумоўна, яе смерць сказалася. Апошняя наша сустрэча здарылася на рагу вуліц Маркса і Энгельса. Размова ў яго ўжо не ішла, не клеілася. Запомніў толькі яго апошні жарт: «Глядзі якая дзіўная рэч: у тэатры лялек дырэктар Ляляўскі». І пасля гэтага: «Усё, бывай». Я чамусці стаяў і глядзеў яму ўслед.

– Адам Глобус, які быў суседам Караткевіча, не аднойчы расказваў, як той сыходзіў у страшныя запоі.

– У мяне да Глобуса і яго баек сваё стаўленне. Ён не бесталанны чалавек, але месцамі любіць па мастацку перабольшыць. Я, напрыклад, не бачыў, каб Караткевіч напіваўся да свінячага візгу. Сустракаў нападпітку – так, бывала. Вясёлым – так, бывала. Але ў свінскім выглядзе – ніколі. Размаўляў з людзьмі, якія часцей бывалі ў Караткевіча, чым я. Запояў яны таксама не назіралі.

– З Зянонам Пазьняком вы былі знаёмыя перш за ўсё як з фатографам?

– Так. Зноў жа 1969 год. Ён быў аспірантам у Інстытуце мастацтвазнаўства. А паколькі ён быў фатографам, то і не абмінуў дзверы з надпісам «фоталабараторыя», і пастукаўся да мяне з нейкімі патрэбамі.

На мой погляд, Зянон быў самым таленавітым фатографам на той час. Каб зразумець гэта, дастаткова пагартаць яго фотаальбом «Браслаўшчына» 1970 года. Калі я гартаў тое, што выйшла ў яго за мяжой, то зразумеў, што ён змог вывезці адсюль далёка не ўсё. Ён не мае ў архіве тых здымкаў, што я бачыў на выставах у 70-х. Шкада, бо здымкі былі моцнымі.

Зянон Пазьняк: «Настальгія – страшэнная з’ява. Гэта невыносна!

На жаль, і ў мяне шмат не захавалася. Рыхтаваў выставу і аддаў усё лабаранту, каб ён зрабіў кантрольныя адбіткі. Прыходжу праз два тыдні і бачу, што ён не ведае, куды вочы падзець. Аказалася, у лабараторыі прабіла трубу з гарачай вадой і ўсе мае негатывы (адборныя!) ляснуліся. Вось так.

– Якім Зянон быў у маладосці?

– У нармальнай размове ён вельмі мяккі чалавек. Вельмі разважлівы і, я б сказаў, месцамі нават няўпэўнены. Але гэта ў прыватных размовах, і калі ён яшчэ не выпрацаваў свайго пункту гледжання. Жорсткасць у голасе з’явілася ў яго значна пазней, калі ён пачаў займацца палітыкай. І гэта трошачкі напускное, мне здаецца. Калі сустракаеш агрэсіўна паслухмяную большасць, там сам па сабе голас павінен стаць жорсткім, інакш з імі немагчыма размаўляць. Да таго ж яны інакш не разумеюць.

Калі пачынаеш мякка з імі размаўляць, яны ўспрымаюць гэта як тваю слабасць. Вось як Шушкевіча зжорлі. Як толькі ён пачаў з імі згоду шукаць, зграя адчула: важак слабы, можна зжэрці. І зжэрлі.

Шушкевіч, на жаль, не разумеў ісціны: што першы будзе казаць, тое астатнія будуць выконваць і яшчэ пабягуць наперадзе паравоза. А ён, як інтэлігенты чалавек, стараўся ўлічваць інтарэсы розных бакоў.

– Пасля Інстытута мастацтвазнаўства вы перайшлі ў выдавецтва «Беларусь», дзе сталі аўтарам многіх вядомых фотаальбомаў. Што за савецкім часам было найбольш складаным пры падрыхтоўцы такіх прац?

– Зацвердзіць тое, што ты зрабіў. Шмат кніжак насілі ў ЦК, а там сядзелі такія монстры, як напрыклад, загадчык аддзела агітацыі і прапаганды Савелій Ефімавіч Паўлаў. Фактычна ён кіраваў друкам, баяліся яго срашна. Памятаю, як панеслі на зацвярджэнне фотаальбом «Мінск». На адным з здымкаў была панарама з Чырвоным касцёлам, дзе тады месціўся Дом кіно. Паўлаў абазваў яго кірхай. «Як гэтую кірху не знеслі, трэба было яе даўно разваліць!».

Шмат кніжак калечылася, як напрыклад, «Памяць зямлі беларускай», да якой Караткевіч напісаў прадмову, а я зрабіў шмат здымкаў. Калі гатовы макет панеслі ў міністэрства на зацвярджэнне, там пачалі вылічваць працэнт помнікаў вайны і працэнт храмаў – і прыйшлося дадаваць «солдат коленопреклоненных».

– Вы расказвалі нам пра п’яніц, якія трапілі ў фотаальбом «Мінск». Сведкай якіх яшчэ смешных выпадкаў вы былі?

– Мой гатовы фотаальбом «Гродна» доўга не выходзіў, бо стары помнік Леніну ў горадзе разбурылі, а новы яшчэ не пабудавалі. А без здымку Леніна якое Гродна?! З-за гэтага шэдэўра альбом не выпускалі.

– Лукашэнку нельга здымаць ззаду... А як нельга было здымаць Машэрава і Брэжнева?

– Па Машэраву забарон ніякіх не было. Ён мог з’явіцца нечакана і без аховы. Неяк я здымаў Ратамку, дзе ішлі спаборніцтвы. Паварочваю галаву – ідзе Машэраў. Павіталіся, я яму ўжо вочы намазоліў на здымках, пазнаваў мяне.

Пазней яго постаць пачалі трохі ідэалізаваць. Безумоўна, ён не дурны чалавек быў. Але хапала ў яго і глупства, і самадурства. Памятаю семінар па кармах, дзе ў прыклад ўзялі Гарадзенскую вобласць. Увесь рэгіён тыдзень стаяў на вушах. Машэраў сагнаў на семінар, напэўна, не менш за 600 чалавек: міністраў, старшыняў камітэтаў, выканкамаў. На шыкоўных інтурыстаўскіх «Ікарусах» яны гойсалі па навакольных вёсках, дзе былі вылізаны кароўнікі, пафарбованы трактары, папырсканыя дэзадарантам даяркі. Нічога карыснага вынесці з гэтай паказухі было немагчыма.

І ў кожнай гаспадарцы быў накрыты стол з закусонам – нягледзячы на тое, што ўдзельнікі семінара тройчы на дзень сілкаваліся ў Гародні. У адной вёсцы Машэраў паглядзеў на гадзіннік і кажа: «Что-то мы товарищи задерживаемся. Наверное, поблагодарим хозяев и откажемся от угощения». Такі ропат узняўся! Было ўражанне, што Мэшэрава тут перавыбяруць: «Как?! А перекусить?!».

У іншай гаспадарцы, калі Машэраў выходзіў з ангара, рыпнулі дзверы. Вялікія і жалезныя. Машэраў да іх, узяўся, пахістаў: «Железные... Это же сколько железа пошло на них!». (Па-беларуску ён на маёй памяці пару разоў толькі прамаўляў – з нагоды юбілеяў класікаў). І божа мой, пасля ўся світа за ім кранала гэтыя дзверы: так, цяжкія, гэта дрэнна, колькі металу загублена...

А Брэжнева нельга было здымаць з таго боку, дзе ў яго каля вуха вісеў слухавы апарат. Мне прыйшлося яго фатаграфаваць, калі ён вешаў зорачку на грудзі Машэрава ў Мінску. У цягніку Брэжнева, відаць, так нашпігавалі лекамі, што ён выйшаў на вакзале ніякім. Сеў у лімузін з адкрытым вакенцам на Прывакзальнай плошчы, я на яго нацэліўся, думаў, можа хоць рукою памахае. Але ён як сеў, так 5 хвілін да ад’езду і прасядзеў як лялька, не варушыўся. Так я нічога і не зняў.

Пасля абеду іду ў ЦК, дзе павінны вешаць Машэраву зорачку Героя Сацыялістычнай Працы. Заходжу, а ў спісе маё прозвішча выкрасленае, не прапускаюць! Відаць, ахова з Масквы вырашыла, што ад адной канторы аднаго фатографа дастаткова. Мой калега Саша Манцветаў (мы з ім фактычна пабудавалі сучасную фотаслужбу ў Дзяржкамвыдаце) ужо прайшоў наверх, а неабходная стужка для лямп накальвання засталася ў мяне. Што рабіць? Не будзе ж каляровых здымкаў!

Пасля Саша расказваў, як гэта выглядала з верхняга паверха, дзе ён кідаўся як паранены звер. Пад’яджае картэж. З задняй дзверцы выходзіць Машэраў, адчыняе пярэднюю, бярэ пад руку Брэжнева. Тут падскоквае Ліхтаровіч, бярэ генсека з іншага боку, і яны ўтрох ідуць у ЦК...

Гэта, безумоўна, гіпербала. У мяне была адзіная магчымасць прабрацца на цырымонію. Я прыстроіўся да ўваходзячых Машэрава і Брэжнева і пачаў іх здымаць. Бакавым зрокам заўважыў, як у таго, хто мяне не прапусціў, аж вочы на лоб лезуць. Але перашкоджваць ён не наважыўся: раптам, я лепшы сябар Машэрава?

Фота Георгія Ліхтаровіча

– Ці правільна я разумею, што вы гатовы растрэльваць за слова «фоткаць»?

– (смяеццаС. ) Растрэльваць – гэта, канешне, занадта. Але не падабаецца мне гэтае слова з-за зневажальных адносін да працэсу. Здымаць, фатаграфаваць – кажыце, як заўгодна, але толькі не «фоткаць».

У нашыя часы чалавек ішоў да гэтай прафесіі па прыступках і на кожнай з іх павінен быў нешта засвоіць. Не мог перайсці на іншую ступень, калі не засвоіў фізікі, хіміі, оптыкі. А зараз чалавек купіў фотаапарат – і ён фатограф. Бо сучасны здымач тэхнічную частку робіць за чалавека цалкам, ніякіх праблем са стужкамі, праяўкай, светаадчувальнасцю. Застаецца толькі творчасць, тое, з чаго пачынаецца мастацтва.

Калі я ўжо пачаў нешта націскаць на фотаапараце, пачаў друкаваць здымкі, то паехаў з бацькам у Налібоцкую пушчу па яго партызанскіх мясцінах. Бацька зрабіў некалькі здымкаў, і калі іх праявілі, то я з жахам заўважыў, што бацькавы здымкі лепшыя за мае. Нават было пачуццё крыўды. А пасля ўжо дайшло, што бацька – мастак, што бацька разумее кампазіцыю, што бацька разумее святло.

– Як вы лічыце: ці павінен творчы чалавек выказваць сваю грамадзянскую пазіцыю?

– Гэтая прыватная справа кожнага. Нейкага рэцэпту няма. Я только ўрэўнены, што творчы чалавек не можа быць абыякавым. Неяк Васіль Якавенка папрасіў паездзіць з ім па пісьменніках, сабраць подпісы пад лістом у абарону беларускай мовы. Мая справа была тэхнічная – кіраваць машынай.

«Чарнобыльскі шлях-1996». Георгій Ліхтаровіч з 1988 года здымаў акцыі нацыянальнага руху

І вось трапілі да Янкі Брыля. «Прывітанне, што там у вас, давайце пачытаю». Брыль сеў, пачытаў, зрабіў некалькі правак і падпісаў. «А зараз Георгій Леанардавіч, пра вашу кніжку». У мяне тады першая кніжка выйшла. І ён ня гледзячы, дастае мой зборнік. «Я ў адрозненне ад маіх сяброў-літаратараў кніжкі, падораныя мне, чытаю».

Следам паехалі на лецішча да Шамякіна. Сядзеў, чытаў (а ліст быў кароткі). «Ну што вам сказаць хлопцы, можа і не трэба нам так уладу... Сэнсу ад гэтага не будзе, ну што мы... А вы ведаеце, як мяне ашукалі на кінастудыі: не даплацілі 10 тысяч... А колькі ж у мяне на ашчаднай кніжцы было – на 10 «Волгаў» было!». Карацей, перайшоў ён на свае згубленыя грошы і так не падпісаўся пад зваротам.

Вось дзве пазіцыі двух народных пісьменнікаў.

– Чаму вы свае першыя вершы пайшлі паказваць Барадуліну?

– Калі ў мяне пачаліся вершы (да фотаальбома «Добры дзень, Беларусь!»), то вышэйшага суда, чым Барадулін, для мяне не існавала. Панёс я іх да яго з адной просьбай: калі гэта вершы, то нешта парайце, калі не вершы – у сметнік іх і на гэтым скончым.

Праз дзень Барадулін тэлефануе: «Ведаеце, вершы, вершы. Прыходзьце». Ён нешта параіў, а пасля накрэсліў на аркушы маё імя і пайшоў пісаць фактычна ўласны верш, які абапіраўся на мой. Я сказаў: дзядзька Рыгор, я гэта ніяк не магу выкарыстаць, бо гэта ваша. «Не-не, гэта ўсё ваша, я толькі тэхнічныя праўкі зрабіў». Але як я мог выкарыстаць яго верш?

Я быў адным з тых, хто ўдзельнічаў у «тайнай вячэры» па вылучэнні Барадуліна на Нобелеўскую прэмію. Лічу, што ён не атрымаў яе толькі з-за нізкай якасці перакладаў. Шчыра кажучы, нават на рускую мову былі вельмі слабыя пераклады. Узяўся было перакладаць ужо сам, хацеў паказаць дзядьку Рыгору, але не паспеў. Хацеў як мага больш зрабіць. Нельга адцягваць, трэба рабіць усё своечасова.

– Рэкамендацыю ў Саюз пісьменнікаў вам даваў, у тым ліку, Генадзь Бураўкін.

– Знаёмыя мы былі яшчэ з 70-х. Але што там: ён – рэдактар часопіса «Маладосць», а я – пацан.

У мяне на тэлебачанні працаваў знаёмы хлопец Толя Сцяпанаў, які пасля стаў галоўным аператарам. І ён мне неяк расказвае: «Ты знаешь, Буравкин к нам пришел. Я захожу к нему со своим вопросами, начинаю рассказывать, а он мне говорит: я па-руску не разумею». Толя на гэта такі раз’юшаны быў, такі разлаваны (смяецца – С.).

Але потым, калі мы з Толяй размаўлялі, ён казаў: якія цудоўныя ў нас перадачы. Той час Бураўкіна на тэлебачанні – залаты век. Колькі ўзнікла перадач і асобаў! Сапраўдная шчырасць таленту – гэта не толькі песціць свой талент, дадзены табе Богам, але заўважаць і іншыя таленты. І не падножкі ім ставіць з-за зайдрасці, а даваць ім магчымасці развівацца, дапамагаць нечым.

– Што вас засмучае ў сённяшнім жыцці?

– Засмучае адно: калі я жыў пра Іосіфе Вісарыёнавічы Сталіне, калі я жыў пра Мікіце Сяргеевічы Хрушчове і г.д. па спісе да апошняга кіраўніка нашага – я быў перакананы, што нешта можа змяніцца. Яны ўсе былі старэйшыя за мяне, і я ведаў, што фізічна іх перажыву. А гэты ж – маладзейшы за мяне.

Яшчэ шмат чаго назбіралася са здымкаў. Але як выдаць? Трэба шукаць спонсара, а я не ўмею.

Фота Георгія Ліхтаровіча

– Чаго вам сёння найбольш хочацца?

– Жыць. Свае 60 год я сустрэў у рэанімацыі: у мяне быў інфаркт. Калі пачаў вяртацца на гэты свет, першая думка была: раз тут пакінулі, значыць, яшчэ не ўсё зрабіў. Гэтай думкай і жыву. Хаця і там кампанія вельмі прыемная сабралася – шмат добрых сяброў.

Оцените статью

1 2 3 4 5

Средний балл 0(0)