«Марым проста паехаць у Беларусь, свабодна, не баючыся за бяспеку, хоць на джыпах, хоць на самалётах»

Паводле афіцыйных звестак, у Каталоніі прапісаныя каля адной тысячы беларусаў. Яшчэ на пачатку 2020 года яны не ведалі адзін аднаго. Але пасля выбараў у Беларусі і акцый салідарнасці, якія абудзілі і аб'ядналі землякоў па ўсім свеце, яны — не проста асацыяцыя беларусаў «Razam», а паплечнікі і аднадумцы, якія, не спыняючыся, рушаць да агульнай мэты.

Пра тое, якой стала суполка сёння і як праз дзясяткі гадоў жыцця за мяжой зноў прыйсці да Беларусі, «Салідарнасці» расказала старшыня асацыяцыі Алена Турава.

— У першы год, калі мы толькі сабраліся, яшчэ дзейнічалі строгія кавідныя абмежаванні, таму зладзіць масавыя акцыі і пікеты, вулічныя выставы і гэтак далей — гэта было нешта неверагоднае, — згадвае яна. — Але за гэты час мы, з аднаго боку, пералічыліся, колькі нас, а па-другое, зразумелі, хто на што здатны, у каго якія моцныя бакі.

Па выніку магу ўпэўнена сказаць, што ёсць касцяк, прыкладна 50 чалавек у Барселоне, каго я асабіста ведаю і хто хутка прыйдзе на дапамогу, арганізуецца, калі нешта тэрмінова патрэбна.

Напачатку, згадвае Алена, у мерапрыемствах удзельнічалі больш як сто чалавек. Але з цягам часу, як і беларусаў унутры краіны, многіх накрыў дэпрэсіўны стан: навошта выходзіць на вуліцы, калі гэта не дае плёну.

Калі ж пачалася вайна ва Украіне, а рэпрэсіі набывалі ўсё большы размах і закраналі ўжо сваякоў актывістаў, з’явіўся і страх казаць і рабіць штосьці публічна, літаральна з адкрытым тварам — проста каб не нашкодзіць сваякам і сябрам, якія засталіся ў Беларусі.

Таму ў медыйным полі засталіся толькі тыя ўдзельнікі каталонскай суполкі беларусаў, хто атрымаў іспанскае грамадзянства і перавёз да сябе родных — з дзясятак людзей. Таму сёння, у адрозненне ад вулічных акцый 2020-2021-га, яны дзейнічаюць менш публічна — затое больш сістэмна і эфектыўна.

«Нават зняць кватэру — той яшчэ квест»

Цягам апошняга года ў Іспанію вымушана перабраліся некаторыя беларусы, якія ў Беларусі трапілі пад рэпрэсіі і пераслед з боку ўладаў. Менавіта суполка Razam дапамагла ім з легалізацыяй, жытлом і адаптацыяй на новым месцы.

— Іспанія — адна з тых краін, дзе вельмі цяжка інтэгравацца, — зазначае Алена Турава. — Каб атрымаць статус бежанца, складана нават проста запісацца на прыём у паліцыі, каб прайсці інтэрв’ю і падацца на міжнародную абарону.

На гэтай стадыі мы таксама дапамагалі людзям: суполка правярала кожны канкрэтны выпадак, мы пацвярджалі, што сапраўды гэта «палітычныя», тыя, хто ратуецца ад рэпрэсій і не можа вярнуцца ў краіну, — каб як мага хутчэй вырашыць неабходныя фармальнасці і атрымаць часовую карту замежніка.

Бо толькі праз паўгады такія людзі маюць права на працу — а ўвесь гэты час таксама трэба неяк жыць. А ў нас нават зняць кватэру — той яшчэ квест, і справа не толькі ў грошах.

Вось некалькі дэталяў, каб цявіць складанасць працэсу: каб арандаваць жытло, трэба быць мясцовым падаткаплацельшчыкам, і пры заключэнні дамовы паказаць свае даходы за некалькі месяцаў, прычым заробак мусіць утрая перавышаць памер арэнды.

Таму ў кожным выпадку мы шукалі варыянты, як і дзе беларусам жыць на час чакання дакументаў, дапамагалі ўладкаваць дзяцей у школу, вырашыць побытавыя моманты, бо людзі не ведалі ні мовы, ні мясцовых парадкаў.

Альбо былі выпадкі, калі людзей экстрадзіравалі ў Іспанію з іншых краін, дзе яны ўжо былі асвоіліся і пражылі некаторы час — і тут зноў даводзілася пачынаць усё з нуля, і тады таксама звяртаюцца да нас у Razam. Удзельнікі суполкі заўжды адгукаюцца, вельмі хочуць дапамагаць — хоць усё гэта на валанцёрскіх пачатках, мы не маем дзяржаўных субсідый.

Жыццё хвалямi

Выгаранне — так, здараецца. Ва ўсіх нашых актывістаў яно было, і мяне даганяла некалькі разоў: сілы сканчаюцца, рукі апускаюцца. Але ты ведаеш, што такі не адзін, і гэта крыху дапамагае. Да таго ж, калі стамляюцца і бяруць паўзу адны — ёсць усплёск актыўнасці ў другіх, таму так і жывем, хвалямі, — усміхаецца Алена.

Яна прызнаецца, што сям’я не адразу прыняла яе добраахвотную «грамадзянскую нагрузку» — муж, рускі па нацыянальнасці, не мог зразумець, чаму жонцы не сядзіцца спакойна:

— Гэта было цяжка, таму што, асабліва ў першы час, я вельмі актыўна ва ўсім удзельнічала — не спала начамі, была на сувязі пастаянна са сваімі роднымі ў Беларусі… Аднак, калі прайшоў час і муж убачыў вынікі і маштаб нашай працы — шчыра скажу, ён мной ганарыцца і гаворыць, што я ўсё правільна зрабіла.

Напрыклад, ва ўсіх важных сродках масавай інфармацыі Іспаніі ў нас ёсць не проста сувязі — сябры-журналісты. Канешне, зараз Украiна — на першым месцы ў павестцы, але мы падтрымліваем усе кантакты і нагадваем пра падзеі ў Беларусі, расказваем пра свае новыя праекты ў падтрымку беларусаў.

Таксама за гэты час наладжаныя сувязі з іспанскімі палітыкамі — на ўзроўні парламенту, куды нас пастаянна запрашаюць, на ўзроўні мэрыі. Калі ў Каталоніі наогул ніхто раней не ведаў, дзе знаходзіцца Беларусь — цяпер успрыняцце зусім іншае, ведаюць і пра рэжым, і пра рэпрэсіі супраць беларускага народу — шмат у чым дзякуючы нашай працы.

«Як ніколі, цяпер нам трэба быць разам»

А яшчэ Razam мае добрыя стасункі з украінскай дыяспарай — таму нярэдка актывісты выступаюць на ўкраінскіх акцыях, каб раз за разам тлумачыць, што беларусы — не тое самае, што рэжым Лукашэнкі:

— Многія ўкраінцы лічылі, і некаторыя дагэтуль лічаць, беларусаў суагрэсарамі. А ў нас тут, у Барселоне, самае меншае каля 50 тысяч украінцаў. І гэта лідары дыяспары, арганізатары маніфестацый і мітінгаў, ведаюць, хто мы і што мы, паважаюць. А большасць людзей, якія з’ехалі з Украіны, ратуючыся ад вайны, не ведаюць, і было вельмі шмат непрыемных і варожых каментароў на адрас беларусаў.

У многіх нават адпала жаданне ўдзельнічаць у мерапрыемствах, каб не выслухоўваць гэта і не апраўдвацца зноў і зноў. Але мы працягваем змагацца з такім стаўленнем і пераадольваць яго, і адна з задач — далучацца да шматлікіх імпрэз і акцый, якія ладзяць тут украінскія суполкі, каб не атрымалася так, як у многіх краінах: беларусы асобна, украінцы асобна. Не, нам якраз трэба цяпер, як ніколі, быць разам і паказваць сваю салідарнасць.

— Некаторыя лічаць, што зараз, калі ідзе вайна, калі ў беларускіх турмах больш 1500 афіцыйна прызнаных палітзняволеных, то не да святаў і весялосці. А іншыя пярэчаць, што ад пастаяннай змрочнай павесткі людзі стамляюцца, а традыцыі, культура — тое, што ўсіх аб’ядноўвае і зараджае наноў, таму абавязкова варта ладзіць культурніцкія імпрэзы. Ці ёсць у беларусаў Каталоніі звычка адзначаць святы грамадой?

— Канешне. Абавязкова штогод у нас у сваім «сакрэтным» месцы ладзіцца Купалле — прыдумляем цэлую праграму, гэта наогул улюбёнае свята. Таксама збіраемся перад Новым годам — разам адзначаем нават не яго, а каталіцкае Раство. Савецкія святы збольшага перасталі тут адзначаць, а вось народныя — з вялікім задавальненнем.

Дзень беларусаў замежжа? Так, лічу, ён таксама патрэбны. Патрэбна ўсё, што будзе аб’ядноўваць. Бо сёння беларусы, як калісьці яўрэі, раскіданыя па ўсім свеце — і каб пабудаваць у будучым новую Беларусь, на нас ляжыць вялікая адказнасць за захаванне сваёй мовы, сваёй культуры і гісторыі, наогул ідэнтычнасці. Таму чым больш у нас сумеснага — дат, праектаў, святаў, з’ездаў, канферэнцый, — тым лепш.

У беларусаў ёсць такая рыса — прыстасоўвацца, у добрым сэнсе, да абставінаў, у тым ліку да жыцця за мяжой. Каб паглядзець, як жывуць іншыя, узяць найлепшы вопыт і пераняць яго, узяць тое, што адгукаецца ў нашых рэаліях.

У каталонцаў, прыкладам, шмат падабенства з намі, і я пастаянна падгледжваю, якія моманты беларусы маглі б запазычыць.

«Беларусы вельмі моцна змяніліся»

 У Алены ёсць і яшчэ адна, вельмі асабістая, прычына, чаму ў 2020-м яна паверыла ў тое, што перамены магчымыя, і чаму працягвае падтрымліваць беларусаў і не плануе спыняцца.

— У 2007-м мяне ў Беларусі прысудзілі да 10 год пазбаўлення волі — за злчынства, якога ніколі не было. Потым апраўдалі, і ў гэтым сэнсе, мабыць, мой выпадак унікальны — пашанцавала, нават нейкую кампенсацыю пастанавілі выплаціць, і праз два гады я вярнулася ў Іспанію, не жадаючы пра Беларусь нічога ні чуць, ні згадваць…

А з іншага боку, якраз гэтыя ўспаміны рухалі мной у 2020-м. Бо я прайшла турму, бачыла гэтую сістэму знутры і ведала, што мноігя людзі сядзяць ні за што. Аднак тады, калі я з’язджала, большасць беларусаў відавочна не была гатовая да пераменаў. Маўчаць, не супярэчыць уладам, толькі б чаго не выйшла — вось такія настроі панавалі ў многіх, і я з’ехала з думкай, што больш не вярнуся.

Але потым усё ж зноў прыехала — якраз за год да нашых падзей, паказала мужу сваю радзіму. І гэта ўжо было зусім іншае месца, іншая краіна.

— Якой вы яе ўбачылі? Многія расіяне дагэтуль прыязджаюць у Беларусь, як «запаведнік, дзе захаваўся Савецкі Саюз», і не разумеюць, што для нас гэта зусім не камплімент…

— Не-не, гэта няпраўда. Мы прабылі ў Беларусі крыху больш за тыдзень, муж пару дзён маўчаў, а потым сказаў: давай, можа, падумаем, каб праз пару год пераехаць жыць у Беларусь? І я, па шчырасці, вельмі ўзрадавалася.

Бо мы ўбачылі добра наладжаны, зусім не «саўковы» сервіс, развітую сетку крамаў, ветлівасць і добразычлівасць, прыязнасць людзей. Па іспанскіх мерках, многія мае сябры жылі лепш, чым тут.

Але на нашыя захапленні, як усё добра і што тут можа не падабацца, сябры адказвалі, што: нестае свабоды, татальны кантроль… І стала зразумела, што добрае жыццё — гэта не дзякуючы дзяржаве, уладам, гэта тое, што самі людзі зрабілі. Усе, з кім мы гутарылі, хацелі развівацца далей. І таму ў 2020-м мы паверылі, што беларусы гатовыя да пераменаў.

Я, мабыць, як празмерны аптыміст, крыху наіўна лічыла, што праз паўгады народ пераможа. І хоць гэтага не здарылася, адбылося самае галоўнае: беларусы вельмі моцна змяніліся. Мы часта сустракаемся з беларусамі замежжа, і я бачу, які велізарны крок у развіцці самаідэнтычнасці адбыўся.

Цяпер такіх наіўных жаданняў ужо няма, мы сталі рэалістамі і цвяроза ацэньваем, што наперадзе яшчэ шмат працы. Але разам з тым — мы ўсе марым проста паехаць у Беларусь, свабодна, не баючыся за бяспеку, хоць на джыпах, хоць на самалётах.

Агульную перамогу, канешне, трэба набліжаць штодня, змяняючы саміх сябе. Трэба адказваць на пытанні хто такія беларусы, якая ў нас нацыянальная ідэя, як мы хочам жыць і якой бачым сваю будучыню.

Іспанцы таксама праходзілі гэты шлях, ён быў складаным і няпростым — 40 год пад дыктатурай, і толькі яшчэ праз 40 гадоў яны прыйшлі да прагрэсу. Так і ў Беларусі — трэба, каб змянілася цэлае пакаленне. Але не проста сядзець і чакаць, а рабіць крокі да будучыні штодня.